مرور جشنواره فیلم فجر در ادوار مختلف، نشان می‌دهد این رویداد با نمایش آثار تولید شده در هر سال، به‌نوعی بازتاب‌دهنده سایه‌روشن‌های اجتماعی بوده است..
به گزارش ستاد اطلاع‌رسانی جشنواره فیلم فجر، فیلمسازان با نگاه‌ها و سبک‌های گوناگون از نسل‌های مختلف، بارها معضلات و آسیب‌های اجتماعی را دستمایه درام سینمایی خود قرار داده‌اند و آثار پرمخاطب و مهمی را خلق کرده‌اند. در این زمینه باید توجه داشت پرداختن به سایه‌روشن‌های اجتماعی ضمن آن که می‌تواند یک حرکت همراه با تعهد و نگاه تیزبین هنرمندانه قلمداد شود، برای رعایت ساختار درام سینمایی یک لازمه است و از سویی، می‌تواند از بعد هشداردهندگی مورد توجه قرار بگیرد. به عبارتی دیگر، آنچه سینما و سینماگر از هر آسیب و برش تلخ اجتماعی در قاب تصویر روایت می‌کند، قابل تعمیم به کل جامعه نیست اما قطعا می‌تواند هشداری برای بخش پالایش شده جامعه باشد چرا که با خوش‌بینی مفرط و نمایش یک جامعه خالی از اشکال، نه برای سینما و مخاطبانش اتفاق مثبتی رخ خواهد داد و نه هیچ مشکلی حل خواهد شد.
«تجاوز» در لغت به معنای اجحاف کردن، دست درازی کردن و حد شکنی کردن است؛ انواع مختلفی هم دارد. از تجاوز به حریم شخصی و خصوصی بگیر تا بی‌رحمانه‌ترین آنها که تجاوز جنسی است. شدت اشمئزاز این عمل در کلام و کلمه نمی‌گنجد و هیچ حرفی نمی‌تواند گویای فضاحت این عمل باشد. علت‌های مختلفی هم دارد از عدم کنترل نفس بگیر تا هیجانی ناگهانی که به نابودی افراد منجر می‌شود. شاید هم علت را بتوان در مریضی روحی متجاوز جست و جو کرد و تربیت نادرست کودکی‌اش، اما هر علتی که داشته باشد، جان و جسم و روان قربانی را مانند خوره می‌خورد و زندگی‌اش را به انحطاط می‌کشاند.
«تجاوز» دست کمی از قتل ندارد و قربانی به آنی کشته می‌شود و ادامه حیاتش تنها دم و بازدم و تپش بی‌شور و حال قلبش بسته است و دیگر نشانی از عشق به زندگی در او نمی‌بینی. این یورش بی‌رحمانه به جسم و روح تا عمق جان قربانی رفته و او را به قهقهرا می‌کشاند. در اغلب موارد قربانی درخود فرو رفته و سعی می‌کند با سکوت خود به جریان فیصله دهد. او به سکوتی مرگبار فرو می‌رود و حرفی از ماجرا نمی‌زند. اما بار روانی این واقعه تا مدت‌ها و حتی شاید تا پایان عمر برایش باقی می‌ماند.
در «تجاوز» قربانی هیچ تقصیری ندارد و این حقیقتی است که باید درباره‌اش آگاهی‌رسانی شود تا قربانی یاد بگیرد درباره این ماجرا صحبت کند. ضمن آن که باید علت‌هایی که باعث می‌شود فرد به تجاوز کردن متمایل شود، ریشه‌یابی و آسیب شناسی شود و همه ارگان هم و مردم دست به دست هم دهند تا به حل این معضل و کاهش هرچه بیشتر آمار «تجاوز» کمک کند.
بی‌شک یکی از بهترین تریبون‌ها که به آگاهی‌بخشی مردم کمک می‌کند و سعی در اطلاع‌رسانی دارد و به افراد می‌آموزد با این مشکل چگونه باید برخورد کرد، سینما است. «سینما» با به تصویر کشیدن این معضل، مسئله را تعریف کرده و راه‌حل ارائه می‌دهد و به سهم خود سعی می‌کند که جامعه را از شر این آسیب مصون نگاه دارد.
در این گزارش برخی فیلم‌های سینمایی که به معضل «تجاوز» پرداخته‌اند و در جشنواره فیلم فجر اکران داشته‌اند، معرفی شده است.
هیس! دخترها فریاد نمی‌زنند
«هیس! دخترها فریاد نمی‌زنند» فیلمی به کارگردانی پوران درخشنده و تهیه‌کنندگی مشترک شرکت خورمهر و بنیاد سینمایی فارابی است. این فیلم که درباره تجاوز به کودکان دختر و تعرض به اطفال و خردسالان است، در سی و یکمین دوره از جشنواره فیلم فجر اکران شد و توانست جایزه «بهترین فیلم از نگاه تماشاگران» را از آن خود کند. همچنین مریلا زارعی در بخش «بهترین بازیگر نقش مکمل زن» و شهاب حسینی در بخش «بهترین بازیگر نقش اول مرد» کاندیدای دریافت جایزه شدند.
طناز طباطبایی، شهاب حسینی، مریلا زارعی، امیر آقایی، بابک حمیدیان، جمشید هاشم‌پور، نیما صفایی، فرهاد آئیش، ستاره اسکندری، هادی مرزبان، مائده طهماسبی، شیرین بینا، محبوبه بیات، مجید مشیری، غزل ذوالفقاری، امیر دژاکام و لاله مرزبان بازیگران این اثر سینمایی هستند.
شیرین هشت‌ساله، مورد آزار جنسی مردی از نزدیکان قرار می‌گیرد. آنچه این زخم را عمیق‌تر می‌کند و واقعه را به فاجعه ختم می‌سازد، این است که دخترک هیچ‌کس را نمی‌یابد تا دردش را با او در میان بگذارد و حرفش را باور کنند. شیرین در بزرگسالی بعد از دو نامزدی ناموفق حالا واقعاً عاشق شده اما وقتی می‌خواهد ازدواج کند مردی را می‌بیند که می‌خواهد به دختر کوچکی تجاوز کند که شیرین دختر کوچک را فراری می‌دهد و آن مرد را به قتل می‌رساند و در آخر به دلیل پیدا نکردن ولی دم و شواهد کافی مبنا بر حرف هایش اعدام می‌شود.
عصر جمعه
«عصر جمعه» فیلمی به کارگردانی مونا زند حقیقی و تهیه‌کنندگی جهانگیر کوثری، در بیست و چهارمین دوره از جشنواره فیلم فجر اکران شد و توانست سیمرغ بلورین «بهترین فیلم اول» را از آن خود کند.
رویا نونهالی، هانیه توسلی، مهرداد صدیقیان، رامین راستاد، وحید شمس، سعید شمس و محمدرضا منصوریان از بازیگران این اثر سینمایی هستند.
«عصرجمعه» داستان زنی است به نام سوگند (رؤیا نونهالی) که با نوزادی از زندان آزاد می‌شود. در عصر یکی از روزهای پاییزی سوگند به همراه عموی خود (قدیر) از باغ باز می‌گردند. در بین راه عموی سوگند به او تجاوز می‌کند و…
سگ‌کشی
«سگ‌کشی»، به کارگردانی و تهیه‌کنندگی بهرام بیضایی در نوزدهمین دوره از جشنواره فیلم فجر اکران شد. این فیلم که یکی از مهم‌ترین آثار سینمای ایران است، توانست در سیزده بخش نامزد دریافت جایزه شود. درنهایت داریوش ارجمند در بخش «بهترین بازیگر نقش مکمل مرد»، بهرام بیضایی در بخش «بهترین فیلمنامه»، ایرج رامین‌فر در بخش بهترین طراحی صحنه و لباس، اصغر رفیعی‌جم در بخش «بهترین فیلم‌برداری» و مژده شمسایی دربخش «بهترین بازیگر نقش اول بین‌الملل» برنده سیمرغ بلورین شدند. ضمن این که مژده شمسایی در بخش ملی نیز دیپلم افتخار بهترین بازیگر نقش اول زن را دریافت کرد.
مژده شمسایی، مجید مظفری، میترا حجار، رضا کیانیان، داریوش ارجمند، احمد نجفی، حسن پورشیرازی، فردوس کاویانی، حبیب دهقان نسب، بهزاد فراهانی، عنایت بخشی، کاظم افرندنیا، رابعه اسکویی، اسماعیل شنگله، کامران فیوضات، جمشید لایق، کامران باختر، مهتاب نصیرپور، داوود فتحعلی بیگی، باقر صحرارودی، جعفر بزرگی، مریم بوبانی، محمود بنفشه‌خواه، امید همایون، علی سلیمانی، هوشنگ قوانلو، مهشاد مخبری و محسن قاضی مرادی بازیگران این اثر سینمایی هستند.
یک نویسنده ایرانی به نام گلرخ کمالی، که سال گذشته شوهرش را به حال قهر و به گمان رابطه‌ای میان او و منشی شرکتش ترک کرده بوده، با پایان جنگ به تهران برمی‌گردد و شوهرش، ناصر معاصر، را می‌بیند که ورشکسته شده و در حال رفتن به زندان است. در این بین تلاش گلرخ را می‌بنیم که چگونه به دنبال سر و سامان دادن به اوضاع است و همه چیز را تاب می‌آورد، از تحقیر و توهین تا آزار و تجاوز؛ و سرانجام شوهرش را آزاد می‌کند.
آب و آتش
«آب و آتش» به کارگردانی فریدون جیرانی و تهیه‌کنندگی محمدرضا تختکشیان نیز در خلال روایت داستانی خود به موضوع «تجاوز» و «تعرض» می‌پرداخت و پرویز پرستویی، لیلا حاتمی، آتیلا پسیانی، بهناز جعفری، عبدالله اسفندیاری، فرشید ابراهیمیان، فریماه فرجامی و روژانو نصیرزاده بازیگران این اثر سینمایی بودند.
علی مشرقی، نویسنده، پس از جر و بحثی شدید با همسرش مهرانگیز، شبانه از خانه خارج می‌شود و با اتومبیلش بی هدف در خیابان‌ها پرسه می‌زند و اتفاقی با زنی خیابانی به نام مریم شکوهی آشنا می‌شود و برای حمایت از مردانی که به دنبالش هستند. او را همراهی می‌کند. مریم او را به آپارتمانش می‌برد و صبح روز بعد در بازگشت به خانه با جسد همسرش روبه رو می‌شود که به شکل مرموزی به قتل رسیده است. در آخر، فیلم نشان می‌دهد که او در کودکی مورد آزار و اذیت جنسی پدر خود واقع شده و همین موضوع باعث انحراف اخلاقی او در دوران بزرگسالی و بیماری روانی مادرش شده است.
رنگ شب
«رنگ شب» به کارگردانی محمد علی سجادی و تهیه‌کنندگی داریوش بابائیان در نوزدهمین دوره از جشنواره فیلم فجر اکران شد و واکنش متفاوت منتقدان و مردم را برانگیخت. فریبرز عرب‌نیا، لعیا زنگنه، فرهاد قائمیان، محمد ابهری، حمیرا ریاضی، لعیا باستانی، الهام سنایی، ساغر عزیزی و خاتون یزدانی بازیگران این اثر سینمایی هستند.
رسول، با زنی به نام بتول و پسرش تصادف می کند و وقتی آنها را به بیمارستان می‌رساند متوجه می شود که زن دچار فراموشی شده و… این فیلم نیز از زاویه دیگری به «تجاوز» نگاه کرده و آن را به تصویر می‌کشد.
روز سوم
«روز سوم»، به کارگردانی محمد حسین لطیفی و به تهیه‌کنندگی علیرضا جلالی و حمید آخوندی، در بیست و پنجمین دوره از جشنواره فیلم فجر اکران شد و توانست مورد استقبال مردم و مخاطبان قرار بگیرد. این اثر سینمایی برنده سیمرغ بلورین در بخش «بهترین فیلم» در این دوره از جشنواره شد. همچنین محمدحسین لطیفی توانست سیمرغ بلورین «بهترین کارگردانی» را از آن خود کند و برای باران کوثری در بخش «بهترین بازیگر نقش اول زن» سیمرغ به ارمغان بیاورد.
پوریا پورسرخ، باران کوثری، حامد بهداد، برزو ارجمند، مهدی صبایی، شهرام قائدی، مرتضی زارع، مالک سراج، مجید یاسر، مهدی ساکی و صادق مقدس بازیگران این اثر سینمایی هستند.
این فیلم، روایت آخرین روزهای مقاومت در بخش غربی خرمشهر در سال ۱۳۵۹ است. سمیره و رضا، خواهر و برادری که همراه سایر مردم در حال مقاومت هستند. حلقه محاصره دشمن تنگ‌تر می‌شود و در نتیجه سمیره که پاهایش شکسته است و نمی‌تواند فرار کند در خانه باقی می‌ماند، رضا تصمیم می‌گیرد سمیره را در حیاط خانه در یک موقعیت نسبتاً خوب با کمی غذا خاک کند تا شبانه بیاید و وی را فراری دهد که با تعرض رو به رو می‌شود.
جاده قدیم
«جاده قدیم» به کارگردانی و تهیه‌کنندگی منیژه حکمت، که به معضل «تجاوز» می‌پرداخت، در بخش «سودای سیمرغ» سی‌و‌ششمین دوره از جشنواره فیلم فجر اکران شد.
مهتاب کرامتی، ترلان پروانه، آتیلا پسیانی، محمد رضا غفاری، شیرین یزدان‌بخش، لیلی رشیدی، هدی زین‌العابدین، بهناز جعفری، محمدرضا هدایتی، بانیپال شومون و پرویز پورحسینی از بازیگران این اثر سینمایی هستند.
فیلم داستان زنی را روایت می‌کند که شرایط زندگی و شغلی خوبی دارد و در یکی از شب‌های شلوغ تهران مجبور به این می‌شود که با یک ماشین شخصی به سمت خانه برود و راننده ماشین به او تجاوز می‌کند و پس از تجاوز زندگی او دستخوش تغییراتی می‌شود.
خانه دختر
«خانه دختر» به کارگردانی شهرام شاه‌حسینی، نویسندگی پرویز شهبازی و تهیه‌کنندگی محمد شایسته در سی‌و‌سومین دوره از جشنواره فیلم فجر اکران شد و توانست به جایگاه پنجمین فیلم برتر از نگاه تماشاگران دست یابد.
حامد بهداد، باران کوثری، پگاه آهنگرانی، رعنا آزادی‌ور، بابک کریمی، پردیس احمدیه، محمدرضا هدایتی، نسیم ادبی، امیرعلی نبویان، نادر فلاح و رویا تیموریان از بازیگران این اثر سینمایی هستند.
این فیلم، داستان دختر دانشجویی در آستانه ازدواج است که درست در روز عقد اتفاقی برایش رخ می دهد و قصه فیلم از اینجا رقم می خورد. ماجرا از این قرار است که در این فیلم در ابتدا مخاطب فکر می کند که بازیگر خانم پیش از ازدواج با مرد دیگری رابطه داشته و از این جهت است که دچار برخی مشکلات است و نمی تواند شرط مادر شوهرش را برای آزمایش بپذیرد .
اما در ادامه فیلم متوجه می شویم که آن فرد کسی نبوده جز پدر این دختر!
لاتاری
«لاتاری» به کارگردانی محمد حسین مهدویان و تهیه‌کنندگی سید محمود رضوی در سی‌و‌ششمین دوره از جشنواره فیلم فجر اکران شد و به اندازه‌ای مورد استقبال مردم قرار گرفت که توانست عنوان پرمخاطب‌ترین فیلم تاریخ جشنواره فجر را از آن خود کند و سینا قویدل در بخش «بهترین جلوه ویژه بصری» برای این اثر سینمایی برنده سیمرغ بلورین شد.
ساعد سهیلی، زیبا کرمعلی، هادی حجازی‌فر، حمید فرخ‌نژاد، جواد عزتی و نادر سلیمانی فهرست بازیگران این اثر سینمایی را تشکیل می‌دهند.
داستان این فیلم درباره دو جوان است که قصد ازدواج با یکدیگر را دارند، اما خانواده‌هایشان چندان موافق نیستند. آنها صبر پیشه کرده‌اند تا به مرور زمان رضایت خانواده‌هایشان را جلب کنند و در عین حال برای رسیدن به رویای مشترکشان که برنده شدن در «لاتاری» آمریکا است، تلاش می‌کنند و در این بین «نوشین» با بازی زیبا کرمعلی به دبی مهاجرت کرده و درگیر باندهای قاچاق جنسی می‌شود که درنهایت به خودکشی او منجر می‌شود.
***
جدا از فیلم‌هایی که در ادوار مختلف جشنواره اکران شده‌اند، آثار دیگری نیز هستند که معضل «تجاوز» را به تصویر کشیده و درباره آن بحث می‌کنند، از میان این آثار می‌توان به فیلم‌هایی چون «مستانه» به کارگردانی محمد حسین فرحبخش، «من مادر هستم» به کارگردانی فریدون جیرانی، «تسویه حساب» به کارگردانی تهمینه میلانی، «پریناز» به کارگردانی بهرام بهرامیان، «زندان زنان» به کارگردانی منیژه حکمت و «هفت و نیم» به کارگردانی نوید محمودی اشاره کرد.
ملیکا نصیری
